ترانسپوزون چیست؟

ژن های پرشی توالی از “DNA” هستند که می توانند در جاهای مختلفی از ژنوم یک سلول منفرد جا به جا شوند ، که به این فرایند جا به جا شدگی می گویند . به وسیله این فرایند سبب جهش و یا تغییر مقدار “DNA” در ژنوم میشود . ژن های پرشی “ترانسپزون” نیز نامیده می شوند ، و در ضمن نمونه هایی از عناصر متحرک ژنی نیز به حساب می آیند.
این موضوع توسط شخصی به نام “باربارا مک کلینتوک” کشف شد که این اکتشاف سبب شد تا او جایزه نوبل را در سال 1985 کسب کند او اثبات کرد دلیل رنگارنگی دانه های ذرت ترانسپوزون ها اندعلاوه بر گیاهان انها در باکتریها و جانوران وجود دارند. عناصر متحرک ژنی متنوع هستند به طوری که می توان آنها را بر اساس مکانیسم جا به جا شدگی به دو گروه تیپ 1 و تیپ 2 تقسیم بندی کرد.

عناصر متحرک ژنی تیپ 1
رترو ترانسپزون ها چند کپی از خود می گیرند و این رو نوشت ها را در نقاط متعددی از ژنوم می چسبانند. این مکانیسم به شکلی است که در ابتدا رترو ترانسپزون ها به “RNA” رونویسی می شوند و بعد دوباره با آنزیم ترانس کریپتاز معکوس به “DNA” بر می گردند و دوباره در ژنوم جای گیری می کنند. رفتار رترو ترانسپزون ها خیلی به عمل رترو ویروس هایی همچون ” HIV” شبیه است، که این سر آغازی برای سیر تکاملی این گونه ویروس هاست.
رترو ترانسپزون ها خود به سه گروه اصلی تقسیم می شوند :
Viral Retrotransposons : آنزیم ترانس کرپتاز معکوس را رمز گذاری می کنند
( برای تبدیل “RNA” به “DNA” ) که این دسته تداومی طولانی “LTR” مانند رترو ویروس ها دارد .
LINES Retrotransposons : آنزیم ترانس کرپتاز معکوس را رمز گذاری می کنند اما بر خلاف نوع اول تداوم کوتاهی دارد، و توسط “RNA” پلیمراز “II” رونوسی می شوند.
Nonviral superfamily Retrotransposons : آنزیم ترانس کرپتاز معکوس را رمز گذاری نمی کنند و توسط “RNA” پلیمراز “III” رونویسی می شود.

عناصر متحرک ژنی تیپ 2
بزرگترین تفاوت این دسته از ژن های پرشی با رترو ترانسپزون ها در این است که مکانیسم جا به جا شدگی در این دسته بر خلاف نوع ” I” مستقیم صورت می گیرد و نیازی به رو نویسی های متعدد و تبدیل شدن به “RNA” نیست.عناصر متحرک ژنی تیپ 2 توسط آنزیم ترانسپزاز برای “بریدن و چسباندن” به طور مستقیم از نقطه ای به نقطه ی دیگر ژنوم جا به جا میشود.ژن های پرشی برای پژوهشگران بسیار مفید است ،
بر پایه اعلام پژوهشگران، ترانسپوزون ها در تمام ژنوم پراکنده هستند و به ویژه بر بزرگی و موقعیت “سنترومر” ها تاثیر می گذارند
* به دلیل اینکه نوترکیبی ترانسپوزون عمدتا در سلولها سوماتیکی رخ میدهد و به ارث نمی رسند در پس در وراثت افقی نقش دارند
* بنابراین آنها باعث افزایش ،حذف ،تغییر کمیت و کیفیت رونویسی،الگو بیان ژن و تنوع اللها میگردند.