سمپاتیک نام يك عصب است .اصطلاح سياتيك در حقيقت مربوط به دردي است كه در طول عصبي به همين نام انتشار‌مي‌يابد. اين عصب طولاني‌ترين عصب داخل بدن شما است كه از لگن تا انتهاي پا ادامه دارد و در طول مسير خود به شاخه‌هاي متعددي تقسيم مي‌شود. هرگونه فشار بر روي اين عصب مي‌تواند باعث ايجاد درد در تمام طول عصب شود (يعني مسيري كه از كمر شروع مي‌شود و از پشت پا پايين مي‌آيد و تا پاشنه پا مي‌رسد.) البته علائم ممكن است از يك درد خفيف تا ناتواني و از كارافتادگي كامل متغير باشد و گاهي ممكن است با احساس خارش، سوزش، بي‌حسي و ضعف عضلاني هم همراه باشد. اين درد به‌طور تدريجي شروع شده و با گذشت زمان افزايش مي‌يابد و در هنگام نشستن، برخاستن، عطسه و يا سرفه‌كردن بدتر مي‌شود. ويژگي آن هم اين است كه معمولا فقط يكي از اندام‌هاي تحتاني شما را درگير مي‌كند. در موارد خيلي شديد بيماري، شايد حتي كنترل مثانه و يا روده نيز از دست برود. اين وضعيت اخير، بسيار نادر، اما بسيار خطرناك است.

درد سياتيك از كجا مي‌آيد؟

شايع‌ترين علت بيماري سياتيك، بيرون‌زدن ديسك بين ‌مهره‌اي و فشار آن بر روي ريشه‌‌هاي عصبي است كه به آن فتق ديسك ‌بين ‌مهر‌ه‌ اي نيز گفته مي‌شود. ديسك‌هاي بين مهره ‌اي صفحاتي از جنس غضروف هستند كه مهره‌ها را از هم جدا مي‌كنند. ديسك‌هاي سالم، ستون مهره‌ها را انعطاف ‌پذير نگاه‌ داشته و كمك مي‌كنند تا مهره‌ها بتوانند به‌راحتي بر روي هم بلغزند.

با افزايش سن، اين ديسك‌ها شروع به تحليل رفتن مي‌كنند و خشك و تاحدي شكننده مي‌شوند. اين مسئله موجب بيرون رانده‌ شدن ديسك از محل خود (فتق) و فشار آن بر روي ريشه عصبي و در نتيجه بروز علائم بيماري سياتيك مي‌شود. البته به غير از فتق ديسك بين ‌‌مهره‌اي، عوامل ديگري نيز باعث ايجاد درد سياتيك مي‌شوند. مثلا تنگي ستون مهره‌ها در قسمت كمري و نيز بيماري اسپونديلوليستزي (كه در آن يك مهره به آرامي بر روي مهره ديگر و رو به جلو مي‌لغزد) مي‌توانند باعث ايجاد علائم بيماري شوند. نشانگان پيريفورميس هم نام اختلالي است كه در اثر اسپاسم عضله‌اي به همين نام ايجاد مي‌شود. اين عضله در نزديكي عصب سياتيك قرار دارد و اسپاسم آن باعث فشار بر عصب و بروز درد سياتيكي مي‌شود. ساير علل ايجادكننده بيماري سياتيك عبارتند از: تومورهاي نخاعي كه بر روي ريشه‌هاي عصبي فشار وارد مي‌كنند، سوانحي نظير تصادفات اتومبيل و يا ضرب ديدن ستون مهره‌ها كه موجب آسيب به اعصاب مي‌شوند و تومورهاي خود عصب سياتيك كه البته بسيار شايع هستند. در برخي موارد هم هيچ‌گاه علتي جهت بيماري سياتيك يافت نمي‌شود.

چه كساني دچار درد سياتيك مي‌شوند؟

مهم‌ترين عوامل خطر براي بيماري سياتيك عبارتند از:

سن: تغييرات وابسته به سن درستون مهره‌ها شايع‌ترين علت بيماري سياتيك هستند. تحليل رفتن ديسك‌‌هاي‌ بين مهره‌اي كمري از سن 30 سالگي شروع مي‌شود ولي تنگي‌هاي ستون مهره‌اي كه يك علت ديگر بيماري سياتيك هستند اغلب افراد را در سنين بالاتر از 50 سال درگير مي‌كنند.

شغل: افرادي كه شغلشان نياز به چرخش مكرر كمر دارد، آنهايي كه بارهاي سنگين حمل مي‌كنند و كساني كه به‌مدت طولاني رانندگي مي‌كنند، بيش از ساير افراد دچار بيماري سياتيك مي‌شوند.‌

فعاليت‌هاي فيزيكي: افرادي كه براي مد‌ت‌هاي طولاني مي‌نشينند و يا يك زندگي راكد و كم‌فعاليت را دنبال مي‌كنند نسبت به افراد فعال‌تر، بيشتر مستعد ابتلا به بيماري سياتيك هستند.

فاكتورهاي ژنتيكي: دانشمندان 2 ژن را شناسايي كرده‌اند كه تصور مي‌رود وجود آنها باعث استعداد برخي افراد به بروز بيماري سياتيك مي‌شود. علاوه بر موارد فوق، افراد مبتلا به بيماري ديابت نيز به‌دليل آسيب و تخريب عصبي كه در اثر ديابت در آنها ايجاد مي‌شود، بيشتر مستعد ابتلا به بيماري سياتيك هستند.

درد سياتيك بيشتر وقت‌ها به خوبي به درمان‌هاي سرپايي جواب مي‌دهد. در واقع شما مي‌توانيد زندگي روزمره‌تان را ادامه دهيد و فقط بايستي از انجام فعاليت‌هايي كه ممكن است درد شما را بدتر كنند، پرهيز كنيد. اگر چه استراحت به مدت يك تا چند روز سبب بهبودي نسبي بيماري مي‌شود، ولي توجه داشته باشيد كه استراحت در بستر به مدت طولاني و عدم فعاليت علائم شما را بدتر خواهند كرد. قبل از اينكه به يكسري توصيه‌ها براي بهبود درد شما اشاره كنيم، تاكيد مي‌كنيم كه چنانچه درد شما با گذشت زمان بهتر نشد، حتما به پزشك مراجعه كنيد زيرا درصورت عدم درمان، ممكن است دچار عوارضي مثل آسيب دائمي عصب، از دست رفتن حس و حركت در اندام مبتلا و يا حتي از بين رفتن عملكرد روده و يا مثانه شويد. اقدامات معمول جهت درمان بيماري سياتيك در منزل عبارتند از:

* استفاده از كيسه يخ‌: مقداري يخ در يك حوله تميز قرار دهيد و آن را به مدت حداقل 15 تا 20 دقيقه بر روي ناحيه دردناك قرار دهيد. اين عمل را روزي 4 مرتبه تكرار كنيد. كيسه يخ باعث كاهش التهاب در محل مي‌شود.

*استفاده ازكيسه‌ ‌آب گرم: پس از 48 ساعت از شروع درد، بهتر است در نواحي آسيب‌ديده، از گرما استفاده كنيد. چنانچه درد شما ادامه داشت، سعي كنيد به‌طور تناوب كيسه‌هاي گرم و سرد را بر روي ناحيه مبتلا قرار دهيد.

*انجام حركات كششي: ورزش‌هاي كششي غيرفعال به شما كمك مي‌كنند تا زودتر خوب شويد‌. از انجام حركات پرتابي و يا پيچشي جدا پرهيز كنيد.

*داروهاي ضد درد: آسپرين، استامينوفن و بروفن معمول‌ترين داروهاي ضددردي هستند كه مورد استفاده قرار مي‌گيرند،‌ولي استفاده بيش از مقادير توصيه شده، نه تنها نفعي براي شما ندارد، بلكه بسيار زيان‌آور است، زيرا اين داروها در صورت استفاده بيش از حد داراي عوارض جانبي نظير تهوع، خونريزي از معده و يا زخم‌هاي دستگاه‌ گوارشي هستند. براي جلوگيري از چنين حالتي، استفاده از پمادهاي پيروكسيكام و ديكلوفناك هم مناسب است علاوه بر اين داروها در برخي از موارد ممكن است پزشك با توجه به علائم بيماري از داروهاي ديگري نظير شل‌كننده‌هاي‌ عضلاني، داروهاي ضدافسردگي و…‌‌ استفاده كند، ولي استفاده از اين‌گونه داروها فقط با دستور پزشك امكان‌پذير است

* فيزيوتراپي: اگر ديسك‌ شما از جاي خود بيرون زده است، فيزيوتراپي نقشي اساسي در بهبودي شما دارد.هدف از انجام ورزش‌هايي كه به‌طور معمول در فيزيوتراپي انجام مي‌شوند، كمك به قرار گرفتن بدن و اندام شما در وضعيت صحيح، تقويت عضلاتي كه از كمر شما حمايت مي‌كنند و نيز كمك به تقويت انعطاف‌پذيري بدن شما است.

*انجام ورزش‌هاي معمولي: ورزش موجب آزاد كردن اندورفين‌ها (مورفين دروني بدن) مي‌شود. اندورفين‌ها واسطه‌هاي شيميايي هستند كه از رسيدن پيام‌هاي درد به مغز جلوگيري مي‌كنند. ورزش با تحريك آزاد شدن اندروفين‌ها در مقابله با ناراحتي‌هاي مزمن كمك بسياري مي‌كند.در مورد درد سياتيك، تركيب ورزش‌هاي هوارسان با ورزش‌هايي كه انعطاف‌پذيري شما را بهبود مي‌بخشند، مي‌تواند در جلوگيري از تغييرات وابسته به سن در كمر شما موِثر باشد چنانچه مجموعه درمان‌هاي فوق در طي چندين ماه نتوانند درد شما را كاهش دهند، ممكن است انجام درمان‌هاي ديگرنظير تزريق كورتن به پرده‌هاي نخاعي و يا انجام عمل جراحي ضرورت پيدا كند.

پیشگیری

اگرچه تنها در 5 درصد موارد علت كمردرد، سياتيك است، اما اگر دچار آن شويد، واقعا آزارتان مي‌دهد. انجام اعمال زير مي‌تواند نقش كليدي در مراقبت از كمر شما داشته باشد:

*ورزش كردن به طور منظم: مهم‌ترين كاري كه بر سلامت كمرتان و البته سلامت كلي بدنتان مي‌توانيد انجام دهيد، ورزش كردن است. در طي ورزش، بهتر است تمركز شما بيشتر بر روي عضلات شكم و كمرتان باشد، زيرا اين عضلات جهت راست ايستادن و قرار گرفتن شما در وضعيت مناسب بدني ضروري هستند. انجام ورزش‌هايي نظير يوگا، استفاده از دوچرخه‌هاي ثابت و تردميل‌‌ به قوي نگاهداشتن اين عضلات كمك مي‌كنند. البته مي‌توانيد دوچرخه‌‌‌سواري را در خارج از منزل هم انجام دهيد ولي ابتدا بايد مطمئن شويد كه صندلي و دستگيره‌هاي دوچرخه در وضعيت مناسبي براي بدن شما تنظيم شده‌اند.

درست بنشينيد: يك صندلي خوب بايد بتواند به‌خوبي از قوس كمري شما حمايت كند. اگر چنين نيست، براي حفظ اين قوس در هنگام نشستن، بهتر است از يك بالش نرم در پشت كمرتان استفاده كنيد. سعي كنيد در فواصل بين فعاليت‌هاي نشستنتان حتما به‌طور تناوب استراحت كنيد، حتي اگر استراحت كردن شما فقط به‌صورت راه ‌رفتن در اداره باشد. در حين رانندگي هم سعي كنيد صندلي شما وضعيت مناسبي داشته باشد و وضعيت آن را طوري تنظيم كنيد كه لازم نباشد جهت دسترسي به پدال گاز، پاي خود را به سمت آن پرتاب كنيد!

*وضعيت بدني مناسبي داشته باشيد: آگاهي از اينكه چگونه بايد درست بايستيد و درست بخوابيد و نيز آشنايي با صحيح بلند كردن اجسام سنگين، تاثير بسياري جهت حفظ و نگهداري كمر شما دارد. اگر قرار است براي مدت زمان طولاني بايستيد، سعي كنيد به‌طور تناوب بر روي يك پايتان تكيه كنيد و به پاي ديگر استراحت دهيد و يا اگر قرار است در حالت ايستاده چيزي را بخوانيد، به‌جاي آنكه جهت خواندن آن، به سمت جلو خم شويد، كتاب را بلند كرده و جلوي چشمانتان بياوريد.‌ جهت حفظ بهترين حالت هنگام خوابيدن بهتر است روي يك تشك سفت بخوابيد و از بالش‌ جهت حمايت كمرتان استفاده كنيد، ولي از بالش‌هايي كه موجب مي‌شوند گردن شما بيش از حد بالا رفته و زاويه تندي ايجاد كند، به هيچ‌وجه استفاده نكنيد.

*بلند كردن يك جسم سنگين: ابتدا تصميم بگيريد كه آن را كجا مي‌خواهيد قرار دهيد و چگونه قصد داريد آن را به آن نقطه برسانيد. جهت بلند كردن يك جسم سنگين، كمرتان را خم نكنيد بلكه زانوهاي‌تان را خم كنيد و آن جسم را بلند كنيد. جسم سنگين را نزديك به بدنتان حمل كنيد و هيچ‌گاه بر روي كمرتان نچرخيد، بلكه سعي كنيد با محور كردن پاهايتان، بر روي پاهايتان بچرخيد. هنگامي كه خسته هستيد از حركت دادن اجسام سنگين جدا خودداري كنيد زيرا خستگي موجب مي‌شود با سختي و رنج بيشتري حركت كنيد. هرگز سعي نكنيد جسمي را كه احساس مي‌كنيد سنگين‌تر از توانايي شماست، بلند كنيد.

گردآورنده : حمید مهدوی (همکار تالار ورزش)

منابع :

Stephen H. Hochschuler, MD

پیشگیری و درمان آسیبهای ورزشی
گرد آوری و ترجمه :
دکتر رضا قراخانلو
دکتر حسن دانشمندی
دکتر محمد حسین علیزاده