خانه کلبادی ها واقع در ساری

تاریخچه خانه کلبادی

عمارت منوچهرخان کلبادی واقع در محله ی آب انبار نو حدود یکصد و سی سال پیش بدستور سردار جلیل از امراء ارتش وقت ساخته شد و بنام فرزند بزرگش امیر نصرت شکوه نظام به امیریه معروف شد.امیر نصرت در جوانی فوت شد و سردار بنا را به فرزند وی منوچهرخان بخشید.
منوچهرخان کلبادی که بعدها از ملاکین منطقه و زمانی نیز نماینده مردم ساری در مجلس شورای ملی بود در سال 1362 دار فانی را وداع گفت و این بنا در سال 1370 در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت.
سبک معماری این ساختمان از تکایای دوره ی قاجاری برگرفته شده و دو بخش اندرونی و بیرونی دارد. بنای اصلی این عمارت در بخش اندرونی در دو طبقه و یک زیرزمین احداث شده و هر طبقه دارای یک شاه نشین و اتاقهای دو طرفه است.
شاه نشین طبقه دوم از زیباترین اتاقهای این عمارت است و جای جای آن یادآمد شیوه های هنرهای تزئینی دوره قاجاری است.مصالح ساختمانی این بنا شامل چوب و آجر و بام آن بصورت شیروانی و سفال پوش میباشد.

موقعیت پیرامونی

عمارت منوچهرخان کلبادی در محل آب انبار نو قرار دارد که جزو محله های قدیمی شهر ساری میباشد.اکثر بناهای تاریخی این شهر در محدوده ی این محله قرار دارند.فعالیتهای عمده تجاری ـ اداری شهر حول خیابانهای این منطقه و باز نرگسیه صورت میگیرد.مساحت منطقه 4/5 % مساحت کل شهر و جمعیت آن 7 % جمعیت کل شهر است.این منطقه از مناطق شلوغ و پر رفت و آمد شهر ساری میباشد،ساکنان این منطقه بیشتر شامل کسبه،بازاریان و کارمندان میباشند که اقشار میانی جامعه هستند.ساختمانهای قدیمی و تا دو طبقه بیشتر در این منطقه وجود دارند.
بناهای تاریخی موجود در منطقه قدیمی ساری ،آب انبار نو ـ خانه کلبادی ب ـ مدرسه علمیه مصطفی خان ـ منزل اخوتیان ـ خانه فاضلی ـ آب انبار میراز مهدی ـ امامزاده یحیی (ع) ـ امامزاده زین العابدین (ع) ـ منزل سردار جلیل ـ مسجد جامع و ساختمان دارایی می باشند.محله ی آب انبار نو که از محله های قدیمی ساری میباشد در این منطقه از شهر ساری قرار دارد که دارای کوچه های باریک است و مصالح ساختمان های قدیمی در آن بیشتر از آجر،سیمان و چوب میباشد.عمارت کلبادی نیز در این محله از شهر قرار داد که جزو خانه های اشرافی در آن دوران بوده است و از نظر ساخت و فضاهای درون خود حتی از خانه های بزرگان هم عصر خود مجلل تر و مهم تر بوده است و این به دلیل کاربری صاحبان آن که نظامی و از سران سیاسی بوده اند.

بنای معروف آب انبار نو ـ خانه ی فاضلی ،خانه و میدان و مدرسه علمیه مصطفی خان از جمله بناهای تاریخی هستند که در این محله و در ارتباط با خانه کلبادی بوده اند.همچنین حمام باستانی وزیری در مجاورت این بنا قرار دارد.موقعیت این خانه در محله درعکس نشان داده می شود:

خصوصیات کلی بافت شهری و روستایی در این منطقه _که اقلیم معتدل و مرطوب دارد_به قرار زیر است :

الف ـ بافت شهری و روستایی بصورت باز و گسترده
ب ـ فضاهای شهری نسبتاً وسیع
ج ـ محوطه ها با دیوارهای کوتاه
د ـ کوچه ها نسبتاً عریض
هه ـ ساختمانها جدا از هم در مراکز شهری متصل به هم

خصوصیات کلی فرم ابنیه سنتی منطقه شامل شش مورد زیر است :
الف- بام ساختمان ها بصورت شیبدار
ب- ایوان و یا غلام گرد در اطراف ساختمان
ج – شکل ساختمانها بصورت برون گرا
د – عدم وجود زیرزمین
ه ـ کف طبقه ی همکف بالاتر از سطح طبیعی زمین

خانه ی کلبادی واقع در محله ی آب انبار نو که از محله های قدیمی شهر ساری ساخته شده در دوران قاجار می باشد و مانند بیشتر خانه های قاجاری عصر خود در این اقلیم دارای زیر زمین و طبقه اول و طبقه دوم است. گرچه این خانه به لحاظ معماری شبیه خانه های دیگر عصر خود است اما به علت موقعیت اجتماعی مالک که از طبقه ی اشراف بوده و نقش سیاسی در کشور دارا بوده است به لحاظ کاربری و ریزه کاری های ساخت برتری های اساسی نسبت به دیگر خانه ها دارد که به شکوه آن افزوده و آن را متمایز ساخته است. در این بخش به توضیحاتی در باره ی اجزای این عمارت می پردازیم:

ورودی اصلی این خانه دری است که رو به کوچه آب انبار نو باز می شود. این در از جنس چوب و با تزیینات چوبی و ارتفاع زیاد می باشد که سر دری از جنس آجر اطراف آن را پوشانده است. در بیشتر خانه های سنتی درهای ورودی دو لنگه هستند و هر لنگه کوبه ای دارد . زن ها حلقه ی لنگه ی سمت چپی را که تن صدای زیری داشت به صدا در می آوردند و مردها کوبه لنگه ی راستی را که به شکل چکش بود و تن صدای بمی داشت.
در این خانه بعد از در ورودی ورودی یک راهروی نسبتا باریکی وجود دارد تا به ورودی حیاط برسد از آنجا نیز با دو ردیف پله در چپ و راست به حیاط که در سطح پایین تری قرار دارد منتهی می شود.

عمارت کلبادی که سبک معماری آن با سبک معمــاری بومی مسکونی و همچنین تکایای دوران قاجار مطابقت دارد دارای دو بخش اندرونی و بیرونی است . بنــــای اصلی واقع در بخش اندرونی با پلان مستطیل شکـل در دو طبقه و یــک سردابه در زیر زمیــن احداث شــده است . هر طبقه دارای یک شاه نشیـن و اتاق هایی در دو طرف به صورت قرینه است.
بخش بیرونی که در سمت چپ ورودی اصلی قرار داشته شامل حیاطی است کوچک و اتاقی برای رسیدگی به امور متفرقه و راهی نیز به حیاط بزرگ اندرونی دارد.

حیاط اصلی این خانه به صورت مربع با یک حوض چند ضلعی در وسط و باغچه هایی برای تزیین در اطراف می باشد.این خانه دارای یک حیاط کوچک در سمت چپ ورودی اصلی است که اتاقی برای رسیدگی به امور متفرقه و راهی به حیاط بزرگ اندرونی دارد.

برای برپا کردن ساختمان از مصالحی مانند قلوه سنگ.آهک. آجر و… در زیر ساختمان به عنوان پی استفاده می کردند. استفاده از آهک در پی ساختمان ضمن دفع رطوبت،ضد خزه و ریشه های درخت میباشد.

همانند اکثر ساختمانهای دوره ی قاجار از مصالح گل،آهک،لویی،سنگ،شیشه و سفال و چوب و … ساخته شده است . با بام سفال و طاق نما،شیر سر کاری ها و پنجره های ارسی و نمای آجری اجرا شده است.

به طور کلی سقف خانه های قاجاری بومی از جمله عمارت کلبادی از سفال ساخته شده است. اندازه ی سفال ها 12×30 می باشد که برای مقابله با باد و باران به صورت شیبدار است. سفال ها را بدون استفاده از ملات به صورت خشکه چین روی هم قرار می دادند و فقط جلوی کار را با آهک و گل محکم می کردند. در سقف داخلی اتاق ها از تیر های چوبی و تزیینات چوب استفاده شده است.
سر بندی از عمارت به شکل شیبدار چهار طرفه است.

شاه نشین

زیبا ترین و بزرگترین اتاق هر طبقه است که دارای تزیینات زیبایی از قبیل طاقچه ها و پنجره های ارسی و سقف چوبی زیبا و … که همگی جز تزیینات دوران قاجار می باشند. این اتاق بیشتر برای پذیرایی از بزرگان و میهمانان ویژه استفاده می شده است.

اتاق ها در هر طبقه به صورت قرینه در دو طرف شاه نشین قرار دارند و اکثرأ دارای پلان مستطیل می باشند با پنچره های ارسی و در هایی که همگی به ایوان راه دارند.

محلی است که در عمق زیاد در زیر زمین تعبیه شده و به علت دمای هوای کمتر نسبت به دیگر طبقات خانه به عنوان یخچال یعنی محلی برای نگه داری و انبار کردن مواد غذایی فاسد شدنی مورد استفاده قرار می گرفت .

اصطبل

محلی برای نگه داشتن اسب ها بوده است.

فضایی برای گذاشتن وسایل که در داخل دیوار تعبیه می شده است.در خانه کلبادی دو ردیف طاقچه وجود دارد که ردیف بالایی را برای گذاشتن وسایل تزیینی و ردیف پایینی را جهت دسترسی راحت تر برای گذاشتن وسایل کاربردیشان استفاده می کردند.

از هنرهای تزیینی دوره قاجار که در این خانه بکار رفته است استفاده از پنجره های ارسی سقف های چوبی. طاقچه ها. درهای ورودی. کتیبه و نورگیر مشبک بالای آن. شیر سرها و…می باشد.طبقه دوم این خانه تمامأ با پنجره های ارسی آراسته شده که جلوه اصلی این خانه است.

نوعی پنجره که باز شدن آن در راستای محور عمودی می باشد و به عنوان یک عنصر تزییناتی مورد استفاده قرار می گرفت.

منبع : کتابخانه و مرکز اسناد میراث فرهنگی

گردآورنده : Saretus (همکار تالار معماری)
هرگونه کپی برداری از مطلب فوق تنها با ذکر منبع (www.Daneshju.ir) و نام نویسنده (Saretus) مجاز میباشد .

سایت دانشجو